Beynəlxalq seminarda kitabxana və təhsil müəssisələrinin müəllif hüquqları müzakirə edilir
30.11.2015 [14:35]
K.Əliyeva, P.İmanova, AZƏRTAC
Noyabrın 30-da Bakıda “Arxivlər, kitabxanalar və təhsil müəssisələri üçün istisnalar və məhdudiyyətlər” mövzusunda beynəlxalq seminar işə başlayıb.
AZƏRTAC xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi (MHA) və Dünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatının (DƏMT) birgə keçirdiyi tədbirdə DƏMT-in məsul şəxsləri, Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Gürcüstan, ABŞ və digər ölkələrdən əqli mülkiyyət üzrə ekspertlər iştirak edirlər.
Seminarda çıxış edən MHA-nın sədri Kamran İmanov tədbirin məqsəd və əhəmiyyətindən danışıb. Bildirilib ki, iki günlük seminarın məqsədi arxivlər, kitabxanalar, təhsil müəssisələri üçün müəllif hüquqları ilə bağlı istisnalar və məhdudiyyətlər üzrə təcrübələri müzakirə etmək, DƏMT-ə üzv dövlətlər tərəfindən bu məsələ ilə bağlı beynəlxalq müqavilə hazırlanması işinə dəstək verməkdir.
DƏMT-nin keçid iqtisadiyyatlı və inkişaf etmiş ölkələr üzrə departamentinin müdiri xanım Saule Tlevlessova müəllif hüquqlarının qorunmasının vacibliyini vurğulayıb, təmsil etdiyi qurumun bu sahədə gördüyü işlərdən danışıb.
Daha sonra yerli və beynəlxalq ekspertlərin mövzu ilə bağlı məruzələri dinlənilib.
K.İmanov “Müəllif-hüquq islahatı: istisnalar və məhdudiyyətlər” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib. MHA-nın sədri seminarın Bakıda keçirilməsini Prezident İlham Əliyevin səyləri nəticəsində Azərbaycanın müəllif-hüquq sisteminin inkişafının təzahürü və bunun beynəlxalq strukturlar tərəfindən etirafı, gələcək nailiyyətlərə dəstək verməsi kimi dəyərləndirib.
Vurğulanıb ki, ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən bünövrəsi qoyulan və Prezident İlham Əliyevin düşünülmüş davamlı siyasətinin nəticəsi olaraq Azərbaycanın müəllif-hüquq sistemi beynəlxalq ekspertlərin rəyinə əsasən, MDB məkanında ən inkişaf etmiş nümunəvi sistemlər sırasında qəbul edilib. Bu sistemin dövlətimizin başçısı tərəfindən imzalanmış “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında özünəməxsus yeri var. Əqli mülkiyyət prioritet istiqamət kimi qəbul edilib və həmin unikal sənədin altı bəndində əqli mülkiyyət sistemi qarşısında qoyulmuş mühüm vəzifələr əksini tapıb.
K.İmanov bildirib ki, əlifba və çap sözünün, müəllifliyin və müəlliflik hüququnun, əlyazma və kitabların, daş kitabələrin və kitabxanaların tarixi əslində bəşəriyyətin tarixidir və Azərbaycan bunların zəngin nümunələri ilə səciyyələnir. Zaman keçdikcə yazıların ibtidai-təbii-anonim forması müəlliflik şəxsiyyəti ilə əvəz olunmağa başlayıb, şifahi xalq yaradıcılığı, folklor nümunələrinin yazıya alınması ilə yanaşı, öz müəlliflərinin adlarını qoruyub saxlayan əsərlər də meydana çıxıb. Azərbaycanlı müəlliflər – ozan-aşıqlar öz müəllifliklərini əbədiləşdirməyin bütün Şərqə yayılan orijinal şəxsi hüquqların qorunması formasını tapıblar və yaradıcının əsl adı və ya təxəllüsü şerin – nəğmənin son beyti olan “tapşırma”ya salınıb.
Məruzəçi qeyd edib ki, Şərqdə intibah dövrü sayılan XI-XII əsrlər Azərbaycanın kitab mədəniyyətində ən maraqlı dövr olub və burada dahi Nizaminin rolu danılmazdır. Gözəl xəttat və məşhur ustad olan şair doğma Gəncə şəhərini əlyazma kitab emalatxanalarına və kitabxanalarına çevirərək, evlərdə şəxsi kitabxanaların yaranmasına böyük təkan verib. Həmin dövrdən etibarən kitabxanaların sayı artmağa başlayıb. Azərbaycanın XI əsrdə görkəmli kitabsevəri, kitabın inkişafında misilsiz xidməti olan şəxsiyyəti Xətib Təbrizidir. Təbrizdə zəngin kitabxanası olan bu şəxs Bağdada köçdükdən sonra təhsil ocağında ədəbiyyat kafedrasına rəhbərlik etmişdi. Kitab nümunələrinin toplanmasında dahi Nəsirəddin Tusinin də misilsiz əməyi var. XIII-XIV əsrlərdə Elxanilər dövlətinin vəziri olan F.Rəşidəddin dörd hökmdarın dövründə təhsilin və kitab sərvətinin inkişafına rəhbərlik edib, Təbriz, Qazaniyyə və başqa şəhərlərdə bir çox kitabxanalar yaradıb. O, Təbrizin şimal-qərbində yerləşən və özünün adı ilə adlanan Rəşidiyyə şəhərciyində iki kitabxana və Azərbaycanın tərkibində kitabxanası olan ilk universitetini açıb ki, burada mindən çox kitab toplamışdı.
Orta əsrlərdə Azərbaycan saray kitabxanaları ilə də məşhur olduğunu xatırladan K.İmanov bildirib ki, Şah İsmayıl Xətai tərəfindən yaradılan Təbriz saray kitabxanası haqqında xüsusi dövlət fərmanı imzalanmış, Ərdəbildəki Şeyx Səfi rəsədxanasında dini kitabxana, bir sıra elmi kitabxanalar qurulmuşdu. Marağa rəsədxanasının elmi kitabxanasının (XIII əsr) 400 mindən çox kitabdan ibarət zəngin fondu var idi. XV əsrdə çap üsulunu kəşf edilməsi, Azərbaycanın Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətlərinin Qərbi Avropa ölkələri, xüsusilə də Venetsiya ilə xarici əlaqələri sayəsində 1594-cü ildə Romada “Mediçi” məntəqəsində ilk azərbaycanlı müəllifin kitabı çap üsulu ilə nəşr olunmuşdu. Bu, Nəsrəddin Tusinin XIX əsrin sonlarınadək Asiya və Şərq ölkələrində həndəsə və cəbr fənləri üzrə ən yaxşı dərslik hesab edilən və əlyazması şəklində hələ 1248-ci ildən mövcud olan “Təhriri-İqlidis” əsəri idi.
Beləliklə, Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, “Ölkəmiz qədim dövrdən başlayaraq, öz yüksək kitab mədəniyyəti ilə seçilmiş və zəngin kitabxanaları ilə tanınmışdır”.
Məruzədə vurğulanıb ki, Kitabxana Assosiasiyaları Beynəlxalq Federasiyasının (IFLA) məlumatına əsasən, hazırda dünyada 600 mindən çox kitabxana fəaliyyət göstərir (440 mini Avropada), burada 800 mindən çox insan çalışır (o cümlədən 330 mini Avropada) və kitabxanaların saxlanmasına 8,7 trilyon ABŞ dollarından çox vəsait xərclənir. Kitabxanalar həqiqi mənada ən dəyərli informasiya mənbəyinə çevrilib, burada 20 milyarddan çox kitab, 1,5 milyard microfilm və 10 milyarddan çox dövri nəşr vahidi saxlanılır (onların 16 milyard qorunan vahidi Avropadadır), abonentlərin sayı təqribən 2,5 milyarddır (Avropada – 1,8 milyard) və ildə sifarişlərlə bağlı 1,5 trilyon əməliyyat aparılır.
Dünyada orta hesabla hər min nəfərə təqribən 835 kitab düşür. Maraqlıdır ki, seminarda iştirak edən region dövlətləri (Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan) üzrə həmin göstəricisi təxminən 500 dəfə artıqdır. Rəqəmsal zamanın müsbət meyillərinə uyğun olaraq, kitabxanalar elektronlaşdırılır və virtual məkanda fəaliyyət göstərir.
Azərbaycanda 2007-ci ildə 12 min kitabxana var idi və həyata keçirilən birləşmə nəticəsində hazırda üç mindən artıq kitabxana fəaliyyət göstərir. Təkcə Milli Kitabxanada, 2013-cü ilin məlumatına əsasən, oxucuların sayı 75 mindən çox, istifadəçilərin sayı 156 min, virtual istifadəçilərin sayı isə 555 minə yaxın olub. Elektron kataloqu olan kitabxanaların sayı 50-ni ötüb, altı ən böyük kitabxananın birləşmiş fondlarında 78 mindən artıq kitabın təsviri var. Azərbaycan ədəbiyyatı virtual kitabxanasında beş min kitab cəmləşib və bu iş davam etdirilir.
K.İmanov deyib ki, kitabxanalar üçün müəllif hüququnda istisnalara yalnız kitabxanalara üstünlük, cəmiyyətə hörmət mövqeyindən baxmaq düzgün olmazdı. Buna ilk növbədə Copyright-sistemi islahatının ayrılmaz hissəsi kimi yanaşmaq lazımdır. Çünki müəllif-hüquq obyektləri açılmış biliklərdən yaranır və yeni biliklərlə tamamlanır. Kitabxanalar isə biliklərin ən qüdrətli və həcmli xəzinələridir.
MHA-nın sədri Azərbaycanın müəllif-hüquq sahəsinin gələcəyinə aid Konsepsiyanın bilavasitə icrası ilə bağlı əsas götürülən prinsiplərdən və görülən işlərdən də söz açıb. Qeyd olunub ki, müəlliflik hüququ, əqli mülkiyyət mədəni hüquqların tərkib hissəsidir. Mədəni hüquqlar isə bizi başlanğıcdan sonadək müşayiət edən mədəni ənənələri yaşadır. Bu ənənələrdə etnosun həm təbii-bioloji, həm də yaradıcı-mənəvi gücü təbiətlə, doğma torpaqla bağlıdır. “Böyük Ermənistan” xülyası ilə yaşayan bədnam qonşularımız Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində torpaqlarımızı zəbt edib, ərazi iddialarını “əsaslandırmaq” məqsədi ilə maddi və qeyri-maddi mədəni irsimiz təcavüzkar tərəfindən xüsusi qəddarlıq və həyasızlıqla talan və məhv edilir. Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdə 13 dünya əhəmiyyətli, 292 milli əhəmiyyətli, həmçinin 330 yerli əhəmiyyətli abidə dağıdılıb və ya istifadəyə yararsız hala salınıb. 804 qəbiristanlıq və 10 məscid talan və təhqir edilib, 40 min eksponatın saxlandığı 22 muzey və dörd rəsm qalereyası vəhşicəsinə yerlə-yeksan olunub. Dağıdılmış və yandırılmış 927 kitabxanada 4,6 milyon nüsxə kitab və qiymətli əlyazmalar məhv edilib.
Ədalətsizliklə qarşılaşan Azərbaycan isə nəsillər boyu yaşayan tolerantlıq ənənəsini qoruyub saxlayır.
Prezident İlham Əliyev Bakıda Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumundakı nitqində deyib: “...hər bir cəmiyyətin gücü onun dini və milli müxtəlifliyindədir... Əlbəttə, bunun üçün ənənə lazımdır, eyni zamanda dövlət siyasəti lazımi səviyyədə aparılmalıdır. Azərbaycanda hər iki amil mövcuddur”. Azərbaycan dövlətinin və xüsusən Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətində bu məsələlər başlıca yer tutur.
K.İmanov bildirib ki, Azərbaycanda multikulturalizm qədim diyarımızda tarixən yaşayan bütün insanlar tərəfindən dəstəklənən ənənə və həyat tərzidir. Bu ölkədə yaşayan bütün xalqlar Azərbaycan millətinin tərkibinə daxildir və onların hamısı azərbaycanlılardır.
Noyabrın 26-da Bakıda ISESCO-nun Baş Konfransının XII sessiyasının açılışında Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, “Biz tam əminik ki, multikulturalizmin gözəl gələcəyi var... multikulturalizmin alternativi yoxdur. Alternativ ayrı-seçkilik, diskriminasiya, islamofobiya və ksenofobiyadır. Bu, gələcəyə aparan yol sayıla bilməz...”.
Daha sonra DƏMT-in hüquq bölməsinin məsləhətçisi Rafael Ferraz Vazquezin “Kitabxanalar və müəllif hüququnun beynəlxalq hüquqi çərçivəsi”, əqli mülkiyyət üzrə beynəlxalq ekspert Baljid Dashdelegin “Müəllif hüququ və kitabxanalar: cari mövzular”, ABŞ-ın Kolumbiya Universitetinin professoru Kennet Kruzanın “Kitabxanalar və arxivlər üçün müəllif hüququna istisnalar və məhdudiyyətlər üzrə araşdırma” və digər mövzularda məruzələr dinlənilib.
Beynəlxalq seminar işini dekabrın 1-də davam etdirəcək.
